Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας (ΟΔΠ)
Τα χαρακτηριστικά της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας (ΟΔΠ) και τί ακριβώς σημαίνουν.
Αρχικά, τί είναι η ΟΔΠ;
Ύστερα από εμπεριστατωμένη έρευνα φαίνεται πως ο ορισμός της ΟΠΔ είναι κοινά αποδεκτός και επισημαίνει τη σοβαρότητα της ψυχικής νόσου που την απαρτίζει αφού χαρακτηρίζεται από ένα τυπικό, επίμονο και δυσλειτουργικό σύμπλεγμα συμπτωμάτων. Συνήθως το σύμπλεγμα φαίνεται να αποτελείται από τέσσερις βασικές κατηγορίες: αστάθεια στη ρύθμιση του συναισθήματος, δυσκολίες στον έλεγχο των παρορμήσεων, δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις και διαταραχή στην ταυτότητα του εαυτού
Πριν ξεκινήσω να αναφέρω τα χαρακτηριστικά θα ήθελα να τονίσω το πως εάν κάποιος ταυτίζεται με αυτά δεν σημαίνει ότι πάσχει από τη συγκεκριμένη ή οποιαδήποτε άλλη ψυχική νόσο.
Ας δούμε λοιπόν, ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας;
Α) Γίνεται αγωνιώδης προσπάθεια να αποφύγει κανείς μία πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη. Σε περίπτωση που η έλλειψη αγάπης προέρχεται από την οικογένεια τότε είναι πολύ πιθανό να αναπτυχθούν ιδεασμοί ανεπάρκειας του ατόμου και των δυνατοτήτων του αφού αναπτύσσεται η αγωνία (πραγματική ή φανταστική) ότι δεν είναι αρκετά καλό για να αγαπηθεί. “Για τους περισσότερους ανθρώπους η αγάπη είναι το βασικό συναίσθημα που τους ενώνει με τους ανθρώπους που έχουν γύρω τους. Το έλλειμμα της αγάπης δεν σημαίνει ότι δεν έχω τη θετική γνώμη ή στάση του άλλου απέναντί μου. Σημαίνει ότι ο άλλος δεν είναι κοντά μου.”
Β) Ένα μοντέλο έντονων και ασταθών διαπροσωπικών σχέσεων με οικογένεια, φίλους και αγαπημένους που χαρακτηρίζονται από εναλλαγή μεταξύ των δύο άκρων: ακραία εγγύτητα και αγάπη (εξιδανίκευση) και ακραία απέχθεια ή θυμό (υποτίμηση). Εν μέρει το κριτήριο αυτό σχετίζεται με το προηγούμενο και την αγωνία του ατόμου να αποφύγει την εγκατάλειψή του. Σχετίζεται όμως και με την πυρηνική του δυσκολία να ρυθμίζει το συναίσθημά του χρησιμοποιώντας την εμπειρία και τη λογική του.
Γ) Υπάρχει διαταραγμένη και ασταθής εικόνα του εαυτού ή αίσθηση του εαυτού. Η εικόνα του εαυτού ή ακόμα και η αίσθηση που το άτομο έχει για τον εαυτό του είναι μια αργή εξελικτική διαδικασία κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής του που φυσικά αναδιαμορφώνεται σε όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής του ατόμου. Συνήθως το άτομο στην ενήλικη ζωή του έχει διαμορφώσει μια βασική εικόνα για το ποια είναι τα χαρακτηριστικά του, οι επιθυμίες, οι προβληματισμοί αλλά και για το ποια είναι τα βασικά συστατικά του οράματος ζωής του δηλαδή τις βασικές κατευθύνσεις που νοηματοδοτούν την ύπαρξη του. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό δεν γίνεται για διάφορους λόγους «Είναι αυτό που κάνω αυτό που θέλω; Ζω με τον τρόπο που θέλω; Αυτό που αποφασίζω για το μέλλον μου είναι αυτό που με εκφράζει;». Επομένως υπάρχει μία συνεχή σύγχυση.
Δ)Παρορμητικότητα σε τομείς που είναι δυνητικά αυτοκαταστροφική: σπατάλη χρημάτων, μη ασφαλές σεξ, κατάχρηση ουσιών, ριψοκίνδυνη οδήγηση, υπερφαγική κατανάλωση φαγητού. Η εξήγηση που δίνουν συχνά οι ασθενείς είναι ότι όταν φούντωνε το συναίσθημα της απελπισίας ήθελαν με κάποιον τρόπο και με οποιοδήποτε κόστος να κάνουν κάτι για να ηρεμήσουν και να νιώσουν ότι ελέγχουν και πάλι το συναίσθημά τους. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι αν και αυτή η συμπεριφορά σε πρώτη ανάγνωση φαίνεται ακατανόητη και με πολλά μειονεκτήματα ήταν τελικά μια μορφή αυτοθεραπείας και εξισορρόπησης για τους ασθενείς.
Ε) Επαναλαμβανόμενη αυτοκαταστροφική συμπεριφορά ή απειλή αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά (όπως κόψιμο ή κάψιμο). Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά είναι δύσκολο να κατανοηθεί καθώς οι περισσότεροι οι άνθρωποι από την πρώτη ανάσα μέχρι την τελευταία τους παλεύουν για να επιβιώσουν, δηλαδή να παρατείνουν το αναπόφευκτο βιολογικό τους τέλος. Παρομοίως για τους περισσότερους ανθρώπους ο πόνος είναι ένα συναίσθημα που προσπαθούν να αποφύγουν. Τι είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο να θέλει να πεθάνει ή να τραυματίσει τον εαυτό του; Επιπλέον σε αντίθεση με ψυχικές παθήσεις, όπως είναι η κατάθλιψη, το άτομο μπορεί να εκδηλώσει την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά παρορμητικά και χωρίς να έχει προηγηθεί απαραίτητα ένα παρατεταμένο χρονικό διάστημα με κακή διάθεση.
ΣΤ) Έντονη αστάθεια του συναισθήματος με κάθε αλλαγή να διαρκεί από λίγες ώρες έως λίγες μέρες. Η απορρύθμιση του συναισθήματος αποτελεί ίσως το πιο πυρηνικό πρόβλημα των πασχόντων από οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Το αποτέλεσμα είναι ότι ακόμα και μικρής έντασης ερεθίσματα μπορούν να προκαλέσουν έντονη συναισθηματική διέγερση που μπορεί να διαρκέσει αρκετή ώρα καθώς η επαναφορά στην κατάσταση ηρεμίας γίνεται αργά. Ένα παράδειγμα που έχει χρησιμοποιηθεί είναι αυτό του ατόμου που φέρει σχεδόν σε όλο του το δέρμα εγκαύματα. Αν τον ακουμπήσεις θα αρχίσει να ουρλιάζει από τον πόνο. Επειδή όμως φοράει ρούχα τα εγκαύματα δεν φαίνονται και η αντίδρασή του φαντάζει υπερβολική ή ακατάλληλη.
Ζ) Τέλος, υπάρχει χρόνιο αίσθημα κενού. Το χρόνιο αίσθημα κενού είναι ιδιαίτερα βασανιστικό συναίσθημα και μπορεί πολλές φορές να συνδέεται και με την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά καθώς το άτομο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ζωή του δεν έχει κανένα ενδιαφέρον ούτε και μπορεί να τη νοηματοδοτήσει θετικά συνεπώς δεν έχει αξία και να τη ζει. Πολλές φορές δε το άτομο προσπαθεί να μειώσει αυτό το συναίσθημα κενού με το να καταφεύγει σε συμπεριφορές αυξημένου ρίσκου για να μπορέσει να βιώσει την έξαψη του κινδύνου ώστε να νιώσει τελικά έστω και για λίγο κάτι που να μην είναι το «τίποτα» του κενού.
Συχνότητα της ΟΔΠ
Τώρα μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος «συμβαίνει σε συγκεκριμένες ηλικίες και ομάδες ατόμων;»
Η αλήθεια είναι πως έρευνες έχουν δείξει πως η ΟΔΠ κάνει κάποιες “διακρίσεις”. Γενικά συναντάται στο 1-2% του πληθυσμού και για να γίνει λίγο πιο αντιληπτό ας πάρουμε σαν παράδειγμα την Ελλάδα. Αν υποθέσουμε ότι ο πληθυσμός είναι περίπου στα έντεκα εκατομμύρια από αυτό βγαίνει γύρω στα εκατό δέκα χιλιάδες έως διακόσιες είκοσι χιλιάδες άτομα με τη συγκεκριμένη διάγνωση. Η διάγνωση επίσημα γίνεται μετά την ηλικία των 18 ετών όταν η ανάπτυξη του ανθρώπου έχει ολοκληρωθεί. Επίσης κάτι ενδιαφέρον είναι πως αν και κάποιες μελέτες δεν βρίσκουν διαφορές μεταξύ των δύο φύλων στη συχνότητα, ένας σημαντικός αριθμός ερευνών έχει δείξει μία υπεροχή των γυναικών στη διάγνωση της ΟΠΔ (η κατανομή ανάμεσα στα δύο φύλα κυμαίνεται περίπου 70% γυναίκες προς 30% άνδρες).
Διαφορές τυπικών και παθολογικών συμπεριφορών στην εφηβεία.*
| Τυπική Συμπεριφορά στην εφηβεία | Συμπεριφορά που γεννά ανησυχία |
| Αυξημένη σύγκρουση με τους γονείς | Λεκτική ή σωματική βία, φυγή από το σπίτι |
| Πειραματισμός με καπνό, αλκοόλ, ψυχοδραστικές ουσίες | Κατάχρηση, εμπλοκή σε διακίνηση παράνομων ψυχοδρασικών ουσιών, ένταξη σε παρέες συνομηλίκων που είναι όλοι εξαρτημένοι |
| Άγχος από τις καθημερινές αποφάσεις | Παράλυση από την αναποφασιστικότητα |
| Αυξημένη ανάγκη για ιδιωτικότητα | Απομόνωση από την οικογένεια, διακοπή της επικοινωνίας, συστηματικά ψεύδη και απόκρυψη γεγονότων |
| Αυξημένο ενδιαφέρον για την τεχνολογία και τα μέσα δικτύωσης | Συνεχόμενη παραμονή στο διαδίκτυο για ώρες, σεξουαλικές γνωριμίες με αγνώστους στο διαδίκτυο, αποκαλυπτικές για την προσωπική ζωή αναρτήσεις στο διαδίκτυο |
| Ακατάστατο δωμάτιο | Μισοφαγωμένα γαγητά, άπλυτα ρούχα στο πάτωμα, αδυναμία να βρει βασικά αντικείμενα στο δωμάτιό του |
| Μετακίνηση του υπνικού κύκλου, ξενυχτάει και ξυπνάει αργά τα Σαββατοκύριακα | Δεν κοιμάται καθόλου τα βράδια, κοιμάται όλη την ημέρα τα Σαββατοκύριακα, αργεί ή δεν πηγαίνει στο σχολείο γιατί κοιμάται |
| Αυξημένο σεξουαλικό ενδιαφέρον και πειραματισμοί | Ακατάσχετη ερωτική ζωή, πολλαπλοί ερωτικοί σύντροφοι, σεξ χωρίς προφύλαξη, εγκυμοσύνη |
| Αυξημένη κακοκεφιά | Έντονη καταθλιπτικοί συμπτωματολογία, κρίσεις πανικού, αυτοτραυματισμοί ή σκέψεις αυτοκτονίας |
Θεραπευτική αντιμετώπιση της ΟΔΠ
Υπάρχουν πολλές εξειδικευμένες ψυχολογικές θεραπείες που μπορούν να δράσουν ευεργετικά για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της ΟΔΠ, όπως η Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (ΔΣΘ), η βασισμένη στην ικανότητα της αντίληψης θεραπεία (MBT) και η θεραπεία σχημάτων (ST). Ωστόσο η πιο ερευνητικά τεκμηριωμένη θεραπεία ως τώρα είναι η Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (ΔΣΘ).
Η ανάπτυξη της ΟΔΠ στη ΔΣΘ εξηγείται με βάση το “βιοκοινωνικό μοντέλο”. Το “βίο” αφορά τις βιολογικές επιρροές όπως η γενετική, η ψυχολογική κατάσταση της μητέρας την περίοδο της εγκυμοσύνης κ.α. Παρατηρούμε άτομα που πάσχουν από ΟΔΠ βιώνουν μια αυξημένη ευαισθησία στο συναίσθημα, η οποία προκαλεί μια έντονη συναισθηματική αντιδραστικότητα και μια επιβραδυμένη επαναφορά του συναισθήματος στην αρχική κατάσταση. Το “κοινωνικό” αφορά τα ερεθίσματα που προσλαμβάνει ο έφηβος από το οικογενειακό κυρίως περιβάλλον που μπορεί να αποτελέσουν παράγοντες ανάπτυξης της διαταραχής.
Αν ανησυχείτε ότι πάσχετε από ΟΔΠ ή έχετε κάποιον, είναι σημαντικό να περάσετε από αξιολόγηση από έναν ψυχολόγο ή ψυχίατρο, ώστε να επαληθεύσετε ή να αποκλείσετε τη διάγνωση καθώς αυτό το άρθρο είναι ΜΟΝΟ ενημερωτικό. Υπάρχει συχνά συννοσηρότητα μεταξύ ΟΔΠ και άλλων διαταραχών όπως η κατάθλιψη, το άγχος, η κατάχρηση ουσιών ή οι διαταραχές πρόληψης της τροφής.
ΕΠΊΣΗΣ, σε περίπτωση που δεν το έχεις διαβάσει ήδη, ΔΙΑΒΑΣΕ το άρθρο μας σχετικά με τους δεσμούς προσκόλλησης οι οποίοι τονίζουν εξαιρετικά τα χαρακτηριστικά που μπορεί να έχει ένας ενήλικας ανάλογα με την κατηγορία στην οποία εντάσσεται.
Keep practising
From Marialena Polychronopoulou